माणूस आणि इतर प्राण्यांमधील एक महत्वाचा फरक म्हणजे माणसाला नेहेमी नवीन अनुभवांचे आकर्षण असते. गाई, म्हशी जन्मभर तोच चारा खात (बहुधा) सुखाने जगतात. आपल्या मात्र अन्न, वस्त्र, निवारा ह्या गरजा भागल्या की बाकीचा सर्व वेळ आपण नवनवीन अनुभवांच्या शोधात असतो. इतकेच काय, आता अन्न, वस्त्र वगैरे मिळण्याची शाश्वती आल्यावर आपल्या मूलभूत गरजांमध्येही आपल्याला 'चेंज' हवा असतो. या वृत्तीमधूनच कलांचा जन्म झाला असावा. पंचवीस-तीस हजार वर्षांपूर्वी गुहेतील भिंतींवर चित्रे काढणारा क्रोमॅग्नन आणि आज शहरांमधील भिंती ग्राफितीने रंगवणारा होमो सेपियन सेपियन, या दोन्हींमध्ये नवीन अनुभवांचा ध्यास हे समान सूत्र सापडते.

प्रत्येक अनुभव आधीपेक्षा वेगळा असेल तर जास्त आकर्षक वाटतो. यात अर्थातच चित्रपटही आले. स्पाय थ्रिलर हा हॉलीवूडने चावून चावून चोथा केलेला प्रकार आहे. बोर्न अल्टीमेटम ही या यादीतील आणखी एक भर अशी काहीशी भावना चित्रपटाच्या सुरवातीला होती. याची कथा तशी फारशी नवीन नाही. एका सीआयए एजंटवर वरिष्टांकडून अन्याय होतो. याच्या मुळाशी असते सीआयएचे प्रोजेक्ट ब्लॅकब्रायर. त्याचा शोध घेण्याचा नायकाचा प्रयत्न आणि त्याला अडवणारे सीआयएचे वरिष्ठ. चित्रपट सुरू होतो तोच एका वेगवान पाठलागाने. आणि या पाठलागात आपण नायकाबरोबर मॉस्को, लंडन, तोरिनो, माद्रिद असे मुक्काम वेगाने गाठत युरोपमध्ये प्रवास करतो. अभिनय, दिग्दर्शन आणि एडीटींग यांच्या प्रभावी संगमाने हा वेग चित्रपट भर कायम रहातो. कुठल्याही क्षणी आपल्याला थांबून विचार करण्याची उसंत मिळत नाही आणि हेच चित्रपटाचे वैशिष्ट्य आहे. चित्रपटाचा नायक आहे, मॅट डिमन हा गुणी कलाकार. मॅटला गुड विल हंटींग या चित्रपटामध्ये उत्कृष्ट स्क्रीनप्लेबद्दल ऑस्कर आहे यावरून त्याच्या बुद्धीमत्तेची कल्पना यावी. चित्रपटाला तारून नेण्यात त्याचे श्रेय बरेच आहे. शॉन कॉनेरीपासून टॉम क्रूझपर्यंत सर्वांनी गुप्तहेराची भूमिका रंगवल्यावर आता यात करायला वेगळे काय असणार असा प्रश्न पडू शकतो. खरा गुप्तहेर फार थोड्या लोकांनी पाहिला असेल. मॅटने रंगवलेला गुप्तहेर खरा वाटतो याचे कारण कुठलीही स्टाइल न उचलता त्याने केलेली डाउन-टू-अर्थ भूमिका. बाँडप्रमाणे जाहिरात न करता छोट्या-छोट्या प्रसंगांमधून त्याने दाखवलेली चलाखी लक्षवेधक ठरते. गच्चीवरचा पाठलाग चालू असताना कुंपणावरच्या काचा लागू नयेत म्हणून वाळत घातलेले कपडे हाताला गुंडाळणे किंवा हाटेलात गेल्यावर सर्वात आधी तिथली माणसे आणि दरवाजे यांचे निरिक्षण करणे.

या चित्रपटाचे आणखी एक वैशिष्ट्य जे विवादास्पद ठरले, ते म्हणजे यात शेकी कॅमेरा हालचाली वापरल्या आहेत. हॉलीवूडमध्ये प्रत्येक शॉटचा कॅमेरा अँगल मोजून मापून घेण्याची पद्धत असताना चक्क कॅमेरा हातात धरून शूटींग करणे म्हणजे धाडसच. त्यातही बरेचदा अर्धाच चेहेरा किंवा हाताची फक्त बोटेच असेही शॉट आहेत. आणि याबद्दल चित्रपटाचे दिग्दर्शक पॉल ग्रीनग्रास यांच्यावर बरीच टीकाही झाली. (काही लोकांनी यामुळे मळमळ वाटते अशाही तक्रारी केल्या.) माझ्या मते चित्रपटाची उत्कंठा वाढवण्यात या कॅमेरा पद्धतीचा बराच वाटा आहे. समजा खर्‍या आयुष्यात आपण एखाद्या प्रसंगातून गेलो आणि नंतर ते दृश्य डोळ्यासमोर आणायचा प्रयत्न केला, तर काय होते? आपल्याला आठवतात ते प्रसंगांचे तुकडे, एखाद्या चेहेर्‍यावरचा एखादा क्षण, एखादी हालचाल, एखादा शब्द. आणि आपले डोळे म्हणजे कॅमेरा अशी कल्पना केली तर एखादा प्रसंग आपण आपल्या डोळ्यांनी कसा चित्रित करू शकतो? याचे उत्तर आहे या चित्रपटाचे चित्रीकरण. अर्थात याबद्दल नक्कीच दुमत होउ शकेल.

कथा प्रसिद्ध लेखक रॉबर्ट लुडलमच्या याच कादंबरीवरून घेतलेली आहे. बोर्न आयडेंटीटी आणि बोर्न सुप्रीमसी या दोन भागांनंतर या ट्रिलॉजीचा हा तिसरा भाग. या भागातील कथा आधीच्या दोन भागांचा आधार घेते. आधीच्या भागांमध्ये बोर्न सुपृमसी बोर्न आयडेंटीटीपेक्षा प्रभावी वाअटला. मिशन इम्पॉसिबल १ शी काही साम्ये जाणवतात. गमतीची गोष्ट म्हणजे मि.इ. १ मध्ये मध्यंतरानंतरचा आख्खा चित्रपट सीआयएमध्ये कसे घुसायचे याची योजना बनवण्यात जातो. इथे मात्र मॅट दहा मिनिटात ते काम करतो. (खरी सीआयए इथे मरायला कुणी पाहिली आहे? त्यामुळे आम्हाला दोन्ही चालून जाते. :) )

नेहेमीच्या साचेबद्ध पद्धतींना काहीसा न जुमानणारा हा चित्रपट सर्वांना आवडेलच असे नाही. पण दोन तास मनोरंजन करणारा एक वेगळा प्रयत्न म्हणून याकडे नक्कीच बघता येईल.